به تجمع یا تراکم غیرعادی سلول‌ها در مغز، تومور مغزی گفته می‌شود. جمجمه، که مغز را می‌پوشاند، بسیار محکم است. هرگونه رشد در این فضای محدود، منجر به بروز مشکل می‌شود. تومور مغزی انواع مختلفی دارد. برخی از این توده‌ها غیرسرطانی (خوش خیم) و برخی دیگر سرطانی (بدخیم) هستند. این بیماری ممکن است از مغز شروع شود (تومور مغزی اولیه) یا سرطان در سایر بخش های بدن شروع شود و سپس به مغز سرایت پیدا کند (تومور مغزی ثانویه یا متاستاز).

انواع تومور مغزی

تومور مغزی اولیه از مغز و موارد زیر نشات می‌گیرد:

• سلول‌های مغز
• غشایی که اطراف مغز را می‌پوشاند و به آن مننژ گفته می‌شود.
• سلول‌های عصبی
• غدد

ممکن است تومور اولیه خوش خیم یا سرطانی باشد. رایج‌ترین نوع تومور مغزی در بزرگسالان، گلیوما و مننژیوما است.

گلیوما

به تومورهایی که از سلول‌های گلیال نشات می‌گیرند، گلیوما گفته می‌شود. این سلول‌ها معمولا:

• از ساختار عصبی مرکزی محافظت می‌کنند
• غذای سیستم عصبی مرکزی را تامین می‌کنند
• ضایعات سلولی را پاکسازی می‌کنند
• نورون‌های مرده را تجزیه می‌کنند

گلیوما از انواع مختلف سلول‌های گلیال ناشی می‌شود.

انواع تومورهایی که در سلول‌های گلیال آغاز می‌شوند، شامل موارد زیر است:

• تومورهای آستروسیت مانند آستروسیتوما که منشا آن از مغز پیشین است.
• تومور های الیگودندروگلیا (یاخته ی کم شناخته) که اغلب در لوب گیجگاهی پیشین دیده می‌شود.
• گلیوبلاستوما که از بافت مغز نشات می‌گیرد و تهاجمی‌ترین نوع است.

سایر تومورهای اولیه ی مغز

تومورهای دیگر شامل موارد زیر می شود:

• تومورهای غده‌ی هیپوفیز که معمولا خوش‌خیم است.
• تومورهای غده ی پینه آل (کاجی) که ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم باشد.
• اپاندیموم که معمولا خوش‌خیم است.
• کرانیوفارنژیوما که اغلب در کودکان رخ می‌دهد و خوش‌خیم است اما برخی علائم بالینی مانند تغییر در بینایی و بلوغ زودرس را به همراه دارد.
• لنفوم اولیه ی سیستم عصبی مرکزی که بدخیم است.
• تومورهای اولیه‌ی سلول اصلی مغز که می‌تواند خوش‌خیم یا بدخیم باشد.
• مننژیوما که از مننژ ناشی می‌شود.
• شوانوما از سلول‌هایی که پوشش محافظ اعصاب (میلین) را تولید می‌کنند، ناشی می‌شود.به این سلول‌ها شوان گفته می‌شود.

مننژیوما و شوانوما اغلب در افرادی که بین 40 تا 70 سال سن دارند رخ می‌دهد. مننژیوما در بین بانوان شایع‌تر است. شوانوما در مردان و زنان به میزان یکسان رخ می‌دهد. معمولا این تومورها خوش‌خیم هستند اما به خاطر اندازه و جایگاهی که دارند می‌توانند مشکل آفرین باشند. تومورهای سرطانی مننژیوما و شوانوما نادر است اما درصورت بروز بسیار تهاجمی است.

تومورهای ثانویه‌ی مغز

تومورهای ثانویه‌ی مغز، اکثر سرطان‌های مغز را در برمی‌گیرند. این تومورها از سایر بخش‌های بدن شروع شده و سپس به مغز سرایت یا متاستاز می‌کنند. تومورهایی که در ادامه نام برده می‌شود به مغز متاستاز می‌کنند:

• سرطان ریه
• سرطان سینه
• سرطان کلیه
• سرطان پوست

تومورهای ثانویه‌ی مغز همیشه بدخیم هستند. تومور خوش‌خیم از یک ناحیه به بخش دیگر بدن سرایت نمی‌کند.

عوامل خطر

سابقه‌ی خانوادگی

تنها 5 تا 10 درصد از تمام سرطان‌ها از طریق ژن منتقل می‌شود یا ارثی است. سرایت ژنتیکی مغز بسیار نادر است. اگر چند نفر در خانواده‌ی شما سابقه ی ابتلا به تومور مغزی داشته اند، با پزشک خود صحبت کنید. در این مورد پزشک می‌تواند رفتن نزد مشاور ژنتیک را به شما پیشنهاد کند.

سن

خطر ابتلا به تومور مغزی با افزایش سن بالا می‌رود.

قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی

قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص، مثل موادی که در محیط کار با آن سر و کار دارید، خطر ابتلا به سرطان مغز را افزایش می‌دهد.

قرار گرفتن در معرض اشعه

احتمال ابتلا به تومور مغزی در افرادی که در معرض تابش یونیزان قرار گرفته‌اند، بیشتر است. با انجام پرتودرمانی شدید، در معرض تابش یونیزان قرار می‌گیرید. همچنین در اثر حمله ی هسته‌ای نیز در معرض این اشعه قرار می‌گیرید. رویدادهای هسته‌ای در فوکوشیما و چرنوبیل نمونه‌ای از قرار گرفتن مردم در معرض تابش یونیزان است.

علائم تومور مغزی

علائم تومور مغزی به مکان و اندازه‌ی تومور بستگی دارد. برخی تومورها با تهاجم به بافت‌های مغز، آسیب مستقیم وارد می‌کنند و برخی دیگر به اطراف مغز فشار می‌آورند. با فشار آوردن تومور در حال رشد به بافت‌های مغز،علائم قابل توجهی خواهید داشت.

از علامت‌های رایج تومور مغزی، سردرد است. ممکن است سردردهایی تجربه کنید که:

• هنگام بیدار شدن در صبح شدیدتر است
• هنگام خواب اتفاق می‌افتد
• با سرفه،عطسه یا ورزش بدتر می‌شود

هم‌چنین ممکن است حالت‌های زیر را تجربه کنید:

• حمله‌های جدید یا تغییر در الگوی سردرد
• سردردهایی که به تدریج مداوم و شدیدتر می‌شود
• تهوع و استفراغ بدون دلیل
• مشکل بینایی مانند تار دیدن،دو بینی یا از دست دادن دید محیطی
• از دست دادن تدریجی حس یا حرکت دست یا پا
• اختلال در تعادل
• اختلال در گفتار
• سردرگمی
• تغییرات شخصیتی یا رفتاری
• صرع، به خصوص در فردی که سابقه‌ی صرع ندارد
• اختلال شنیداری

روش‌های تشخیص تومور مغزی

تشخیص تومور مغزی با معاینه‌ی فیزیکی و مشاهده‌ی سوابق پزشکی آغاز می‌شود. معاینه‌ی فیزیکی شامل معاینه‌ی دقیق عصبی می‌شود. پزشک آزمایشی درنظر می‌گیرد تا ببیند اعصاب جمجمه آسیب دیده‌اند یا خیر. این اعصاب در مغز شما قرار دارد.

پزشک با افتالموسکوپ چشم شما را معاینه می‌کند. افتالموسکوپ ابزاری است که به کمک آن، از طریق مردمک به شبکیه نور تابانده می‌شود. در این صورت پزشک می‌تواند ببیند که مردمک چشم به نور چه واکنشی نشان می‌دهد. همین‌طور پزشک می‌تواند با نگاه مستقیم به چشم، علائم تورم عصب‌های چشم را معاینه کند. با افزایش فشار درون جمجمه، تغییراتی در عصب چشم رخ می‌دهد.

ممکن است پزشک موارد زیر را نیز ارزیابی کند:

• قدرت عضلات
• هماهنگی
• حافظه
• توانایی انجام محاسبات ریاضی

بعد از معاینه‌ی فیزیکی، پزشک از شما می‌خواهد آزمایش‌های دیگری انجام دهید که شامل موارد زیر است:

 سی تی اسکن سر

در سی تی اسکن، پزشک می‌تواند نسبت به ماشین اشعه‌ی ایکس، اسکن دقیق‌تری از بدن شما به دست آورد. این کار را می‌توان با یا بدون کنتراست انجام داد. در سی تی اسکن سر، با استفاده از رنگ خاصی که به پزشکان کمک می‌کند برخی ساختار‌ها مانند رگ‌های خون را واضح‌تر ببینند، کنتراست به دست می‌آید.

MRI سر

می‌توان در MRI از رنگ خاصی استفاده کرد تا به پزشک برای تشخیص تومور کمک شود. تفاوت MRI با سی تی اسکن این است که از اشعه استفاده نمی‌کند و در مجموع تصویری که از خود مغز ارائه می‌دهد، جزئیات بیشتری را دربرمی‌گیرد.

آنژیوگرافی

در این حالت، از رنگی که معمولا از کشاله‌ی ران به درون شاهرگ تزریق می‌شود، استفاده می‌کنیم. رنگ به شاهرگ‌های مغز می‌رود و به پزشک کمک می‌کند شکل رگ‌های تامین‌کننده‌ی خون مغز را ببیند. هنگام جراحی از این اطلاعات استفاده می‌شود.

اشعه ی ایکس جمجمه

ممکن است تومور مغزی منجر به شکستگی یا ترک خوردن جمجمه شود. درصورت بروز این اتفاق،اشعه ی ایکس می‌تواند آن را نشان دهد. همین‌طور با استفاده از این روش، رسوب کلسیم که معمولا حاوی تومور است، نشان داده می‌شود. اگر سرطان به استخوان‌ها رسیده باشد، رسوب کلسیم درجریان خون دیده می‌شود.

بافت برداری

هنگام بافت‌برداری، بخش کوچکی از تومور برداشته می‌شود. متخصص اعصاب آن را بررسی می‌کند. بافت‌برداری تعیین می‌کند که آیا تومور خوش‌خیم است یا بدخیم. هم‌چنین مشخص می‌شود که سرطان از مغز شروع شده یا سایر بخش‌های بدن.

درمان تومور مغزی

درمان تومور مغزی به عوامل زیر بستگی دارد:

• نوع تومور
• اندازه ی تومور
• جای تومور
• وضعیت عمومی سلامت بیمار

رایج‌ترین روش درمان تومور بدخیم مغز، جراحی است. هدف دراین جراحی این است که تا حد ممکن بدون آسیب زدن به بخش‌های سالم مغز، سرطان برداشته شود. بعضی تومورها در جایی قرار دارند که برداشتن آسان و بی خطر آن امکان‌پذیر است اما جایگاه بعضی دیگر به گونه‌ای است که میزان برداشتن تومور را محدود می‌سازد. حتی برداشتن قسمتی از سرطان مغز می‌تواند موثر واقع شود.

از جمله خطرات جراحی مغز می‌توان عفونت و خون ریزی را نام برد. تومورهای خوش‌خیمی که از نظر بالینی خطرناک هستند نیز از طریق جراحی برداشته می‌شوند. تومور متاستاز مغز، طبق راهنمای نوع سرطان اصلی درمان می‌شود. جراحی با روش‌های دیگر درمان،مانند پرتودرمانی و شیمی درمانی همراه می‌شود. ورزش درمانی،کار درمانی و گفتار درمانی به بهبود شما بعد از جراحی عصب کمک می‌کند.