شیمی درمانی، شکل پیشرفته‌تر درمان از طریق داروهای شیمیایی است که با هدف از بین بردن سلول‌هایی از بدن که با سرعت غیرعادی رشد می‌کنند، انجام می‌شود. از آن جایی که سلول‌های سرطانی سریع‌تر از سایر سلول‌های بدن رشد می‌کنند و تکثیر می‌شوند، اغلب از شیمی درمانی برای درمان سرطان استفاده می‌شود. سرطان شناس – پزشک متخصص در زمینه‌ی درمان سرطان- برای برنامه‌ریزی شیوه‌ی درمان با شما همکاری می‌کند.

می‌توان برای بهبود انواع مختلف سرطان، از داروهای شیمی درمانی به تنهایی یا در کنار درمان‌های دیگر استفاده کرد. این تصمیم به عوامل زیر بستگی دارد:

• مرحله و نوع سرطان
• سلامت عمومی
• روش‌های درمان سرطان که در گذشته از آن‌ها استفاده کرده‌اید
• محل سلول‌های سرطانی
• ترجیح فردی شما

با این که تاثیر شیمی درمانی در درمان انواع مختلف سرطان ثابت شده است اما عوارض جانبی هم در پی دارد که به شدت سطح کیفیت زندگی بیمار را تحت تاثیر قرار می‌دهد. برخی از این عوارض جانبی قابل درمان است و برخی دیگر مشکلات جدی در پی دارد. هنگام تصمیم‌گیری برای انجام شیمی درمانی، بهتر است عوارض ناشی از آن را با خطر انجام ندادن درمان مقایسه کنید.

چرا شیمی درمانی انجام می شود؟

اصولا از شیمی درمانی در موارد زیر استفاده می‌شود:

• کاهش تعداد سلول‌های سرطانی بدن
• کاهش احتمال شیوع سرطان
• کوچک کردن اندازه‌ی تومور
• کاهش علائم فعلی
• درمان سرطان بدون استفاده از روش‌های دیگر
• بعد از انجام روش‌های دیگر برای از بین بردن سلول‌های سرطانی مخفی
• به منظور آماده شدن برای روش‌های دیگر
• تسکین علائم

 

می‌توان از بعضی داروهای شیمی درمانی برای مقاصد دیگر نیز استفاده کرد، از جمله:

• بیماری مغز استخوان: می‌توان با پیوند مغز استخوان (سلول‌های بنیادی)، بیماری‌هایی را که بر روی مغز استخوان و سلول‌های خون تاثیر می‌گذارند، درمان کرد. معمولا برای آماده‌سازی بیمار به منظور پیوند مغز استخوان (سلول بنیادی)، از شیمی درمانی استفاده می‌شود.
• اختلال در سیستم ایمنی: برای کمک به اختلالاتی که در آن سیستم ایمنی به سلول‌های سالم حمله می‌کند، مانند لوپوس و رماتیسم مفاصل، از مقادیر بسیار متر از آن چه برای درمان سرطان استفاده می‌شود، کمک گرفته می‌شود.

عوارض جانبی

ازشایع‌ترین عوارض جانبی شیمی درمانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حالت تهوع
• استفراغ
• اسهال
• ریزش مو
• ازدست دادن اشتها
• خستگی مفرط
• تب
• زخم دهان
• درد
• یبوست
• کبود شدن
• کبودی و خونریزی زیاد
• کاهش وزن
• عفونت
• کم خونی
• نوروپاتی
• ادم لنفاوی
• اختلال در حافظه
• اختلال در تمرکز
• تغییرات پوست
• تغییرات ناخن
• بی خوابی
• تغییرات باروری

اثرات جانبی دیرهنگام و بلندمدت

ممکن است داروهای شیمی درمانی اثراتی داشته باشد که تا ماه یا سال‌ها بعد مشخص نشود. بسته به نوع داروی شیمی درمانی، اثرات دیرهنگام متفاوت‌اند اما می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آسیب بافت ریه
• اختلال قلبی
• ناباروری
• اختلال کلیوی
• آسیب عصبی (نوروپاتی محیطی)
• خطر ابتلای مجدد به سرطان

چگونه برای شیمی درمانی آماده شویم؟

با انجام آزمایش‌هایی از آماده بودن بدن برای انجام روند درمان اطمینان حاصل کنید

انجام آزمایش خون برای بررسی عملکرد کلیه و کبد و آزمایش قلب برای بررسی سلامت قلب می‌تواند آماده بودن بدن شما را تعیین کند. اگر مشکلی وجود داشته باشد، پزشک درمان را به تاخیر می‌اندازد یا از دارو یا دوز متفاوتی که مناسب با شرایط شماست، استفاده می‌کند.

نزد دندان‌پزشک بروید

ممکن است پزشک از شما بخواهد که برای بررسی علائم عفونت نزد دندان‌پزشک بروید. درمان عفونت، خطر بروز مشکل حین شیمی درمانی را کاهش می‌دهد زیرا ممکن است در اثر شیمی درمانی توانایی بدن برای مقابله با عفونت کاهش یابد.

از قبل برای عوارض جانبی برنامه‌ریزی کنید

از پزشک خود بپرسید حین انجام درمان و بعد از آن انتظار چه پیامدهایی را باید داشته باشید و برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهید. مثلا اگر شیمی درمانی باعث ایجاد ناباروری در شما می‌شود، می‌توانید گزینه‌های منجمد کردن اسپرم یا تخمک را برای استفاده در آینده درنظر بگیرید. یا اگر باعث ریزش مو می‌شود، برنامه‌ای برای رفع این مشکل اتخاذ کنید.

برای دریافت کمک در خانه و محل کار برنامه ریزی کنید

این درمان اغلب به صورت سرپایی انجام می‌شود بدین معنی که افراد می‌توانند هنگام انجام آن به کار و فعالیت عادی خود ادامه دهند. پزشک می‌تواند به صورت کلی به شما اطلاع دهد که روند درمان چقدر روی فعالیت‌های عادی شما تاثیر می‌گذارد اما پیش‌بینی دقیق حال شما بعد از انجام روند درمان دشوار است. از پزشک خود بپرسید که آیا بعد از درمان به مرخصی یا دریافت کمک برای انجام کارهای منزل نیاز دارید یا خیر. جزئیات درمان را از پزشک خود بپرسید تا بتوانید برای کار، فرزندان،حیوان خانگی یا سایر مسئولیت‌های خود برنامه‌ریزی کنید.

برای اولین جلسه ی درمان آماده شوید

از پزشک یا پرستار خود بپرسید که چطور باید برای انجام روند درمان آماده شوید. استراحت کافی قبل از انجام اولین جلسه می‌تواند مفید باشد. بهتر است قبل از آن غذای سبکی میل کنید زیرا ممکن است داروها باعث ایجاد حالت تهوع در شما شوند.

چه داروهایی دریافت می‌کنید

پزشک نوع دارو را براساس چند عامل انتخاب می‌کند.از جمله:

• نوع سرطان
• مرحله‌ی سرطان
• سلامت عمومی
• روش‌های درمان سرطان در گذشته
• اهداف و ترجیحات شما

داروی شیمی درمانی چطور به فرد بیمار داده می‌شود؟

روش‌های استفاده از داروهای شیمی درمانی متفاوت است:

• تزریق: اغلب به صورت وریدی انجام می‌شود. سوزن به همراه لوله وارد دست یا دستگاهی در رگ سینه می‌شود.
• قرص: دارو به صورت قرص یا کپسول مصرف می‌شود.
• سوزن: مثل آمپول، به کمک سوزن دارو دریافت می‌کنید.
• کِرِم: برای درمان نوع خاصی از سرطان پوست، کرم یا ژل حاوی داروی شیمی درمانی روی پوست استفاده می‌شود.
• داروهایی که برای درمان یک ناحیه از بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد: می‌توان برخی داروها را مستقیما در یک نقطه از بدن استفاده کرد. مثلا، می‌توان مستقیما آن را به شکم (شیمی درمانی داخل صفاقی)، حفره ی سینه (شیمی درمانی داخل جنبی) یا سیستم عصبی مرکزی (شیمی درمانی اینتراتکال) تزریق کرد. هم‌چنین از طریق مجرای ادرار نیز می‌توان داروی شیمی درمانی را وارد مثانه کرد (شیمی درمانی داخل مثانه ای).
• مستقیما به سرطان: می‌توان درمان را مستقیما برای سرطان یا، بعد از جراحی، به قسمتی که سرطان وجود داشته انجام داد. برای مثال، می‌توان قرص‌های نازک لوح مانند را که حاوی داروی شیمی درمانی هستند، حین جراحی نزدیک تومور قرار داد. به مرور زمان قرص می‌شکند و دارو رها می‌شود. هم‌چنین می‌توان دارو را به رگ یا شاهرگی که مستقیما به تومور غذا می‌رساند، تزریق کرد.

جلسات شیمی درمانی در چند نوبت انجام می‌شود؟

پزشک براساس دارویی که مصرف می‌کنید، نوع سرطان و روند بهبود شما پس از هر جلسه، تعداد جلسات لازم را مشخص می‌کند. برنامه‌ی درمان متغیر است. ممکن است به صورت مداوم انجام شود یا شامل دوره‌های درمان و استراحت باشد، تا بیمار بهبود یابد.

جلسات درمان کجا انجام می‌شود؟

مکان دریافت درمان به وضعیت شما بستگی دارد. ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• به صورت سرپایی
• درمطب پزشک
• در بیمارستان
• درخانه، مثل مصرف قرص

بعد از شیمی درمانی

پزشک به صورت منظم تاثیر درمان را تحت نظر قرار می‌دهد. این مورد شامل عکس برداری و آزمایش خون می‌شود. پزشک هر زمان می‌تواند درمان را تنظیم کند.

چکیده

به مصرف هر گونه دارو برای درمان هر نوع از بیماری شیمی درمانی گفته می‌شود. این عبارت برای اکثر مردم، به معنی داروهایی است که برای درمان سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد. جراحی و پرتودرمانی باعث برداشته شدن،از بین رفتن و یا آسیب به سلول سرطانی در یک ناحیه ی خاص می‌شوند اما شیمی درمانی بر تمام بدن تاثر می‌گذارد.