بیماری دیابت شیرین یا ملیتوس به گروهی از بیماری‌ها اشاره دارد که باعث بالا رفتن قند خون (گلوکز) می‌شود. از آنجا که گلوکز منبع مهم انرژی برای سلول‌های تشکیل دهندۀ بافت‌ها و عضلات است، نقشی حیاتی در حفظ سلامتی بدن دارد؛ به علاوه گلوکز منبع اصلی سوخت مغز نیز به شمار می‌رود. هورمون انسولین قند را از خون به سلول‌ها می‌برد تا در آنجا ذخیره یا مصرف شود. اما وقتی فردی به بیماری دیابت مبتلا می‌شود، بدنش انسولین کافی تولید نمی‌کند یا نمی‌تواند به خوبی از انسولین تولید شده استفاده کند.

انواع بیماری دیابت

دیابت نوع 1

بیماری دیابت نوع 1 نوعی بیماری خودایمنی است؛ سیستم ایمنی بدن در اثر ابتلا به این عارضه به سلول‌های پانکراس حمله می‌کند و آنها را از بین می‌برد ـ هورمون انسولین توسط پانکراس یا لوزالمعده تولید می‌شود. دلیل ابتلا به دیابت نوع یک مشخص نیست. دیابت نوع یک در حدود ده درصد از بیماران دیابتی مشاهده می‌شود.

دیابت نوع 2

دیابت نوع دو پی‌آمد مقاوم شدن بدن به انسولین است که باعث جمع شدن قند در خون و بالا رفتن میزان قند خون می‌شود.

پیش‌دیابت

پیش‌دیابت زمانی بروز می‌یابد که قند خون از حد نرمال بالاتر باشد، اما هنوز آن‌قدر بالا نرفته باشد که فرد مبتلا به دیابت نوع دو دانسته شود.

دیابت بارداری

دیابت بارداری به بالا رفتن قند خون در دوران بارداری اشاره دارد. هورمون‌های مسدود کنندۀ انسولینی که توسط جفت تولید می‌شود، باعث ابتلا به دیابت بارداری می‌شود.

علائم دیابت

علائم بیماری دیابت به میزان بالا رفتن قند خون بستگی دارد. برخی بیماران، به ویژه بیماران مبتلا به پیش‌دیابت یا دیابت نوع دو ممکن است در ابتدا هیچ گونه علائمی را تجربه نکنند. علائم دیابت نوع یک معمولاً به سرعت بروز می‌یابد و شدیدتر است.

علائم دیابت نوع 1 و نوع 2

• افزایش تشنگی
• تکرر ادرار
• گرسنگی شدید
• کاهش وزن غیرقابل توضیح
• وجود کتون در ادرار: کتون فرآوردۀ جانبی ناشی از تحلیل رفتن عضله و چربی است که در صورت در دسترس نبودن انسولین کافی در بدن رخ می‌دهد.
• خستگی شدید
• تحریک‌پذیری
• تاری دید
• دیر التیام یافتن زخم‌ها
• عفونت‌های مکرر از قبیل عفونت‌های پوست یا لثه و عفونت‌های واژینال

احتمال ابتلا به بیماری دیابت نوع 1 در هر سنی وجود دارد، هرچند این عارضه غالباً در دوران کودکی یا نوجوانی بروز می‌یابد. دیابت نوع 2 شایع‌تر از نوع 1 است و هرچند محدودیت سنی ندارد، اما در میان افراد بالای 40 سال شایع‌تر است.

علائم دیابت بارداری

اکثر خانم‌های مبتلا به دیابت بارداری با هیچ گونه علائمی مواجه نمی‌شوند. دیابت بارداری غالباً هنگام انجام آزمایش خون روتین یا آزمایش تحمل گلوکز خوراکی تشخیص داده می‌شود که معمولاً در بازۀ زمانی هفته‌های بیست و چهارم تا بیست و هشتم بارداری انجام می‌شود. مادران مبتلا به دیابت بارداری تشنگی شدید یا تکرر ادرار را در موارد نادر تجربه می‌کنند.

علل ابتلا به بیماری دیابت

دیابت نوع 1

علت دقیق ابتلا به بیماری دیابت نوع 1 مشخص نیست. آنچه قطعی است، این است که سیستم ایمنی بدن که در حالت عادی با ویروس‌ها یا باکتری‌های مضر مقابله می‌کند، به سلول‌های تولید کننده انسولین در پانکراس حمله می‌کند و آنها را از بین می‌برد. در نتیجه میزان انسولین در بدن بسیار کاهش می‌یابد یا به صفر می‌رسد. به این ترتیب قند به جای منتقل شدن به سلول‌ها، در جریان خون جمع می‌شود و قند خون بالا می‌رود. پزشکان معتقدند ترکیبی از استعداد ژنتیکی و عامل‌های محیطی منجر به ابتلا به دیابت نوع یک می‌شود، بااین حال ماهیت دقیق این عامل‌ها هنوز مشخص نیست. به نظر نمی‌رسد که وزن نقشی در ابتلا به دیابت نوع یک داشته باشد.

دیابت نوع دو

ترکیبی از عامل‌های ژنتیکی و سبک زندگی منجر به ابتلا به دیابت نوع 2 می‌شود. چاق بودن یا داشتن اضافه وزن خطر دچار شدن به این عارضه را افزایش می‌دهد. اضافه وزن، به ویژه در ناحیۀ شکم، سلول‌ها را در برابر اثرات انسولین بر قند خون مقاوم‌تر می‌سازد. دیابت نوع دو ارثی است. ژن‌های مشترکی در میان اعضاء یک خانواده وجود دارد که آنها را در مقابل دیابت نوع دو و اضافه وزن آسیب‌پذیرتر می‌سازد.

دیابت بارداری

دیابت بارداری پی‌آمد تغییرات هورمونی در دوران بارداری است. جفت هورمون‌هایی را در این دوران به منظور حفظ بارداری تولید می‌کند؛ این هورمون‌ها مقاومت سلول‌ها را در برابر انسولین افزایش می‌دهد. پانکراس در حالت عادی به اندازۀ کافی انسولین اضافی برای غلبه بر این مقاومت تولید می‌کند. اما گاهی اوقات پانکراس نمی‌تواند پابه‌پای جفت پیش برود و انسولین لازم را تولید کند. در این حالت گلوکز بسیار کمی به سلول‌ها می‌رسد و مقدار بسیار زیادی گلوکز در خون باقی می‌ماند که در نهایت منجر به ابتلا به دیابت بارداری می‌شود. خانم‌هایی که هنگام باردار شدن اضافه وزن دارند یا وزنشان در دوران حاملگی به شدت افزایش می‌یابد، بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت بارداری قرار دارند.

عامل‌های خطر

عامل‌های خطر دیابت نوع یک

• سابقه خانوادگی: چنانچه یکی از والدین یا خواهرها و برادرها به بیماری دیابت نوع یک مبتلا باشد، دیگر اعضاء خانواده نیز بیشتر در معرض خطر خواهند بود.
• عامل‌های محیطی: شرایطی مانند تماس با بیماری‌های ویروسی خطر دچار شدن به دیابت نوع یک را افزایش می‌دهد.
• وجود سلول‌های آسیب زننده در سیستم ایمنی (اتوآنتی بادی)
• جغرافیا: درصد شیوع دیابت نوع یک در بعضی کشورها مانند فنلاند و سوئد بالاتر است.

عامل‌های خطر پیش‌دیابت و دیابت نوع دو

• اضافه وزن
• عدم فعالیت
• سابقه خانوادگی
• سن: خطر ابتلا به بیماری دیابت نوع دو به موازات افزایش سن بالاتر می‌رود. این ارتباط می‌تواند به این علت باشد که افراد مسن‌تر کمتر ورزش می‌کنند، توده عضلانی کمتری دارند و به مرور زمان وزنشان بالاتر می‌رود. البته درصد شیوع دیابت نوع دو در میان کودکان، نوجوانان و جوانان نیز رو به افزایش است.
• دیابت بارداری: چنانچه خانمی در دوران حامگی دچار دیابت بارداری شود، خطر مبتلا شدنش به پیش‌دیابت و دیابت نوع دو در آینده بیشتر خواهد بود. همچنین مادرانی که نوزادانی با وزن بالاتر از 4 کیلوگرم به دنیا می‌آورند، بیشتر مستعد ابتلا به دیابت نوع دو هستند.
• سندرم تخمدان پلی کیستیک
• فشار خون بالا
• غیرعادی بودن میزان کلسترول و تری گلیسیرید

عامل‌های خطر دیابت بارداری

تمام بانوان باردار ممکن است به دیابت بارداری مبتلا شوند، اما برخی خانم‌ها بیشتر از بقیه در معرض خطر قرار دارند. عامل‌های خطر دیابت بارداری به شرح زیر است:

• سن: خانم‌های بالای 25 سال بیشتر در معرض خطر هستند.
• سابقه خانوادگی یا فردی: مبتلا بودن فرد به پیش‌دیابت یا مبتلا بودن یکی از نزدیکانش ـ مثلاً یکی از والدین یا خواهر و برادرها ـ به دیابت نوع دو خطر ابتلا به دیابت بارداری را افزایش می‌دهد. همچنین سابقه ابتلا به دیابت بارداری در بارداری‌های قبلی، به دنیا آوردن نوزاد بسیار سنگین یا مرده‌زایی غیرقابل توضیح نیز احتمال دچار شدن به دیابت بارداری را بالاتر می‌برد.
• وزن: داشتن اضافه وزن قبل از بارداری یکی از عامل‌های خطر ابتلا به دیابت بارداری است.

عوارض

اگر بیماری دیابت درمان نشود، بالا بودن قند خون می‌تواند به عصب‌ها، چشم‌ها، کلیه‌ها و اندام‌های دیگر آسیب بزند. هرچه قند خون بالاتر باشد و بیمار مدت بیشتری با آن زندگی کرده باشد، خطر بروز عوارض ناشی از دیابت نیز بیشتر خواهد بود.

عوارض دیابت عبارت است از:

• بیماری قلبی، حمله قلبی و سکته مغزی
• نوروپاتی
• نفروپاتی
• رتینوپاتی و کاهش دید
• کم شدن قدرت شنوایی
• آسیب دیدن پا، از قبیل عفونت‌ها و زخم‌هایی که التیام نمی‌یابد.
• عارضه‌های پوستی مانند عفونت‌های قارچی و باکتریایی
• افسردگی
• دمانس (زوال عقل)

دیابت بارداری

چنانچه دیابت بارداری کنترل نشود، مشکلاتی را به وجود می‌آورد که سلامتی مادر و فرزند را به خطر می‌اندازد. عوارضی که به جنین آسیب می‌زند، عبارت است از:

• زایمان زودرس
• مرده‌زایی
• پایین بودن قند خون
• افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع دو در آینده
• بالاتر از حد طبیعی بودن وزن در زمان تولد
• یرقان

مادر نیز دچار عوارضی مانند فشار خون بالا (پره‌اکلامپسی) یا دیابت نوع دو می‌شود. همچنین ممکن است انجام عمل سزارین ضرورت یابد. از این گذشته خطر ابتلا به دیابت بارداری در بارداری‌های بعدی نیز افزایش می‌یابد.

درمان

داروهای مختلفی برای درمان بیماری دیابت به کار برده می‌شود که بعضی از آنها خوراکی و بعضی تزریقی است.

درمان بیماری دیابت نوع 1

انسولین درمان اصلی بیماری دیابت نوع 1 به شمار می‌آید. انسولین جایگزین هورمونی می‌شود که بدن دیگر قادر به تولید آن نیست. چهار نوع انسولین پرکاربرد وجود دارد که وجه تمایز آنها سرعت شروع تاثیرگذاری آنها و مدت زمان دوام اثرشان است.

درمان بیماری دیابت نوع 2

رژیم غذایی و ورزش برای مدیریت دیابت نوع دو اغلب بیماران کافی است. چنانچه تغییرات سبک زندگی برای پایین آوردن قند خون کافی نباشد، مصرف دارو ضرورت می‌یابد. برخی بیماران مبتلا به دیابت نوع دو انسولین مصرف می‌کنند.

درمان بیماری دیابت بارداری

مادر باید قند خونش را چند بار در روز کنترل کند. در صورت بالا بودن قند خون ممکن است تغییرات تغذیه‌ای و ورزش برای پایین آوردن آن کافی باشد یا نباشد. در حدود ده تا بیست درصد از مادران مبتلا به دیابت بارداری برای پایین آوردن قند خون به انسولین نیاز پیدا می‌کنند. مصرف انسولین خطری برای جنین در حال رشد ندارد.

روش‌های پیشگیری از بیماری دیابت

• خوردن غذاهای سالم

میوه، سبزیجات و غلات کامل بیشتری میل کنید. سعی کنید حجم وعده‌های غذاییتان را کمتر کنید.

• فعالیت و ورزش بیشتر

در هفته حداقل 150 دقیقه ورزش‌های ایروبیکی مانند پیاده‌روی یا دوچرخه سواری انجام دهید.

• کاهش وزن

البته کاهش وزن در دوران بارداری توصیه نمی‌شود. از پزشک معالجتان سوال کنید که چه مقدار افزایش وزن در دوران بارداری خطری ندارد.

 

چکیده

بیماری دیابت به عارضه‌ای گفته می‌شود که با بالا رفتن بسیار زیاد قند یا گلوکز خون همراه است. گلوکز از طریق غذاهایی که می‌خوریم، وارد بدن می‌شود. هورمون انسولین کمک می‌کند تا گلوکز به سلول‌ها برسد و به آنها انرژی بدهد. دیابت انواع مختلفی دارد که هر یک علائم و روش‌های درمان خاص خود را دارد.