چەوری جگەر یەکێکە لە نەخۆشیە باوەکانی جگەر کە بەهۆی کەڵەکەبوونی چەوری لە خانەکانی جگەردا دروست دەبێت. نەخۆشییەکە دەکرێت بێ نیشانە بێت و دەتوانرێت بە ئاسانی چارەسەر بکرێت لە قۆناغە سەرەتاییەکاندا، بەڵام ئەگەر سەرنج و چارەسەری گونجاوی پێنەدرێت، لەوانەیە ببێتە هۆی کێشەی گەورەتر وەک شێرپەنجەی جگەر.

چەوری جگەر چیە ؟

چەوری جگەر یان ستیتۆزی جگەر ئاماژەیە بۆ کەڵەکەبوونی چەوری لە خانەکانی جگەر. نەخۆشییەکە دابەش دەبێت بۆ دوو جۆری سەرەکی:

1. نەخۆشی چەوری جگەر (NAFLD) :ئەم جۆرە جگەر چەورییە بەبێ بەکارهێنانی کحول گەشە دەکات و زۆرجار پەیوەندی هەیە بە قەڵەوی و شەکرەی جۆری دوو و نەخۆشی میتابۆلی.
2. چەوری جگەری کحولی (ALD) :جۆرێکە لە چەوری جگەر کە بەهۆی زۆر خواردنەوەی کحولەوە دروست دەبێت.

هۆکارەکانی چەوری جگەر

هۆکارە جیاوازەکان دەتوانن چەوری لە جگەردا کۆبکەنەوە، لەوانە:

1. قەڵەوی: کێشی زۆر دەتوانێت ببێتە هۆی کۆبوونەوەی چەوری لە جگەردا.
2. جۆری دووەمی شەکرە: بەرگری ئەنسۆلین لە جۆری دووەمی شەکرەدا دەبێتە هۆی کەڵەکەبوونی چەوری لە جگەردا.
3. زیادەڕۆیی لە خواردنەوەی کحول: زیادەڕۆیی لە خواردنەوەی کحول یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی جگەری چەوری کحولی.
4. خۆراكی نەگونجاو: زیادەڕۆیی لە خواردنی خۆراكی چەوری بەرز و كالۆری زۆر دەتوانێت ببێتە هۆی چەوری جگەر.
5. نەخۆشیەکانی گۆڕانکاری خۆراک(مێتابۆلیک): نەخۆشیەکانی وەک نیشانەکانی گۆڕانکاری خۆراک و تێکچوونی چەوری دەتوانن مەترسی تووشبوون بە جگەری چەوری زیاد بکەن.
6. جینات: هەندێك كەس بەهۆی هۆكاری جینییەوە تووشی جگەری چەور دەبن.

 

نیشانەکانی چەوری جگەر  

بەزۆری چەوری جگەر لە قۆناغە سەرەتاییەکاندا بێ نیشانەیە، بەڵام لەگەڵ بەرەوپێشچوونی نەخۆشییەکە، ئەم نیشانانەی خوارەوە لەوانەیە دەربکەون:

1. ماندوێتی و لاوازی: هەستکردن بە ماندوێتی درێژخایەن و لاوازی جەستەی گشتی
2. ئازار یان ناڕەحەتی لە بەشی سەرەوەی ڕاستی سک: ئازار یان هەستکردن بە فشار لە ناوچەی جگەر.
3. دابەزاندنی کێش بە شێوەیەکی ڕوون نەکراوە: دابەزاندنی کێش بەبێ هیچ هۆکارێکی دیار
4. زەردوویی پێست و چاو: ڕەنگە زەردوویی ئاماژە بێت بۆ گرفتی جددیتر لە جگەردا

دەستنیشانکردنی جگەری چەور

شێوازی جۆراوجۆر بەکاردەهێنرێت بۆ دیاریکردنی جگەری چەور، لەوانە:

1. پشکنینی خوێن: لێکۆڵینەوە لە ئاستی ئەنزیمەکانی جگەر (ALT و AST) دەتوانێت نیشانەکانی جگەری چەوری نیشان بدات.
2. وێنەگرتن: سۆنەر، سی تی سکان و MRI دەتوانن کەڵەکەبوونی چەوری لە جگەردا نیشان بدەن.
3. بایۆپسی جگەر: لە هەندێک حاڵەتدا، نمونەگرتنی جگەر ئەنجام دەدرێت بۆ دەستنیشانکردنی ورد و دیاریکردنی بڕی زیانەکان.

پلەکانی چەوری سەر جگەر :

چەورییه کانی جگەر بە گشتی بۆ چوار پلەی جیاواز پۆلێن دەکرێت، که هەر یەکیان ئاماژه به بڕی کۆبوونەوەی چەوری ناو جگەر و توندی زیانەکانی جگەر دەکەن. ئەم پۆلێنکردنە یارمەتی پزیشکان دەدات لە دەستنیشانکردنی جۆر و توندی نەخۆشییەکە و هەڵبژاردنی شێوازی چارەسەری گونجاو :

پلەی یەکەم: جگەری چەوری سادە:

• لەم پلەدا چەوری لە خانەکانی جگەردا کۆدەبێتەوە، بەڵام هیچ هەوکردنێک یان زیانێکی بەرچاو بە جگەردا نییە.
• نیشانەکانی چەوری جگەر سادە بەزۆری سووکن یان بێ نیشانەن.

 

پلەی دووەم: هەوکردنی چەوری جگەر:

• لەم پلەدا جگە لە کۆبوونەوەی چەوری لە جگەردا، هەوکردن لە جگەردا بەدی دەکرێت.
• بە تێپەڕبوونی کات، هەوکردن زیان بە خانەکانی جگەر دەگەیەنێت و دەبێتە هۆی لەکارکەوتنی جگەر.

پلەی سێیەم: ڕیشاڵی یان فیبروز:

• لەم پلەدا، هەوکردنی درێژخایەنی جگەر دەبێتە هۆی دروستبوونی شانە پەڵەییەکان لە جگەردا.
• شانەکانی ئۆسکار دەتوانن ڕۆیشتنی خوێن بۆ جگەر تێکبدەن و کاریگەرییەکی بەرچاویان لەسەر کارکردنی هەبێت.

پلەی چوارەم: نەخۆشی سیرۆزی:

• لەم پلەدا زیانی جگەر بەتەواوی ڕوویداوە و جگەر بە توندی تووشی سیرۆزی بووە
• جگەری تووش بوو بە سیروز ناگەڕێتەوە و دەبێتە هۆی لەکارکەوتنی جگەر و مردن.

چارەسەری جگەری چەور

چارەسەری جگەری چەور پەیوەستە بە توندی نەخۆشییەکە و هۆکارەکانی. شێوازی جیاواز هەیە بۆ بەڕێوەبردن و چارەسەرکردنی جگەری چەور:

1. گۆڕانکاری شێوازی ژیان:

• دابەزاندنی کێش: دابەزاندنی کێش دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی کەڵەکەبوونی چەوری لە جگەردا. ئامانجگرتن بۆ دابەزاندنی کێش وردە وردە و بەردەوام زۆر گرنگە.
• خۆراکی تەندروست: خواردنی خۆراکی کەم چەوری، پڕ لە ڕیشاڵ و ماددە خۆراکیەکان دەتوانێت یارمەتی چاکبوونەوەی جگەری چەور بدات. هەروەها پێشنیار دەکرێت دوورکەوتنەوە لە خۆراکە چەورییە زۆرەکان و پرۆسێس کراوەکان.
• وەرزشی بەردەوام: چالاکیی جەستەیی بەردەوام دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە کەمکردنەوەی چەوری جگەر و باشترکردنی تەندروستی گشتی.

 

2. دەرمان:

• لە ئێستادا هیچ دەرمانێکی تایبەت پەسەند نەکراوە بۆ چارەسەری چەوری جگەر، بەڵام هەندێک دەرمانی وەک مەتفۆرمین و پیۆگلیتازۆن ڕەنگە یارمەتیدەر بن بۆ باشترکردنی بەرگری ئەنسۆلین و کەمکردنەوەی
• ڤیتامین E: هەندێک لە لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە کە ئەو ڤیتامین E دەتوانێت لە باشترکردنی جگەری چەور بێ کحولی، بەڵام خواردنی دەبێت لە ژێر چاودێری پزیشکدا بێت.

3. بەڕێوەبردنی نەخۆشییە پەیوەندیدارەکان:

• کۆنتڕۆڵکردنی نەخۆشی شەکرە: بەڕێوەبردنی شەکری خوێن لە نەخۆشانی شەکرەدا دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ کەمکردنەوەی چەوری جگەر.
• کۆنتڕۆڵکردنی چەوری خوێن: کەمکردنەوەی ئاستی ترایگلیسیرید و کۆلیسترۆڵ دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ باشترکردنی جگەری چەوری.

4. دوورکەوتنەوە لە خواردنەوە کحولیەکان:

• لە جگەری چەوری کحولیدا، وەستاندنی خواردنەوەی کحول گرنگترین هەنگاوە لە چارەسەرکردندا. دوورکەوتنەوە لە خواردنەوە کحولیەکان دەبێتە هۆی باشترکردن و ڕێگریکردن لە پێشکەوتنی نەخۆشییەکە.

دەرەنجام

جگەری چەور نەخۆشییەکی باو و چارەسەرکراوە و دەتوانرێت بە گۆڕینی شێوازی ژیان و بەڕێوەبردنی دروست کۆنتڕۆڵ بکرێت. زانینی هۆکار و نیشانەکانی چەوری جگەر و سەردانی پزیشک بۆ دەستنیشانکردن و چارەسەرکردن لەکاتی خۆیدا دەبێتە هۆی ڕێگریکردن لە بەرەوپێشچوونی نەخۆشییەکە و ڕوودانی ئاڵۆزییە گەورەکان. بەهۆی پێشکەوتنی پزیشکی و لێکۆڵینەوەکانی ئێستا، هیوادارە لە ئایندەیەکی نزیکدا شێوازی چارەسەری نوێ و کاریگەرتر بۆ جگەری چەور بەردەست بێت.