ئێم ئێس (MS) کورتکراوەی مۆلتیپڵ ئێسکلرۆزیسە کە نەخۆشییەکی شاراوەی ناتوانکەری سیستەمی دەماری ناوەندیە کە دەتوانێت کار بکاتە سەر مێشک و دڕکاوی. دەبێتە هۆی کۆمەڵێک نیشانەی شاراوە لەوانە کێشەی بینین، کێشەکانی جوڵەی دەست یان پێ و کێشەی سۆزداری. کاتێک مرۆڤ توشی ئێم ئێس دەبێت، مانای ئەوەیە کە سیستەمی بەرگری نەخۆشەکە پەڕەی پارێزەرێک بە ناوی میلین لە دەست دەدات، یان لە جەستەدا کەم دەبێتەوە. میلین چینێکی چەورییە کە وەک دیوارێک لە دەمارەکان بەرگری دەکات. لەگەڵ دەسپێکردنی ئێم ئێس و لەناوچوونی شانەی میلین، کێشەی زۆر هەیە لە پەیوەندی نێوان مێشک و بەشەکانی تری جەستەدا .

ئەم نەخۆشیه وردە وردە یان لە هەندێک حاڵەتدا بە ڕێژەیەکی خێرا زیان بە دەمارەکان دەگەیەنێت. لە کۆتاییدا، نەخۆشی کۆنترۆلنەکراو دەبێتە هۆی زیانە هەمیشەییەکان یان خراپبوونی دەمارەکان. نیشانەکانی ئێم ئێس بەربڵاون و جیاوازن بە پشتبەستن بە ڕووبەری تێکدان و ڕێژەی لەناوبردن. نەخۆشێکی ئێم ئێس لەوانەیە تەنها تووشی ماندوویی و بێ هۆشی بێت، وە لە نەخۆشێکی تردا، نیشانەکان تا ئەو کاتەی کە تووشی لاوازی بزوێنەری جدی دەبێت.

باوترین نیشانەکانی MS ئەمانەن:

• نیشانەکانی پەیوەندیدار بە چاو وەک بینینی تاریک و دوو بینین
• گێژی، ناهاوسەنگی و کێشە لە ڕێگا ڕۆشتن
• سپازمی ماسولکەکان یان ئازارە توند و نامعقولەکانی ماسولکە
• بێهۆشی، خەواڵوویی و لاوازی ماسولکە
• هەست بە ماندوو بوون بکە
• گەشکە، سەرئێشە، لە دەستدانی قژ، خوران
• ناتەواویی لە کاری سێکسی، بەشی گەدە و میزەڵان
• ناتەواویی سۆزداری، مەعریفی و بیرگە
• خەمۆکی
• هەروەها ئەو ناتەواویی کە بڵاوبونەوەی کەمتری هەیە بریتین لە پەککەوتەی قسەکردن و نەخۆشی هەناسەدان.

سێ شێوازی گشتی لە کەسانی نەخۆشیدا بەم شێوەیە دەبینرێن:

 دووبارەبوونەوە و باشترکردنی نیشانەکان: لەم حاڵەتەدا، دەتوانیت ئەو ماوەیانە ببینیت کە نیشانەکان دووبارە دەبنەوە (کاتێک نیشانەکان بە یەکجاری زیاد دەبن) دوای ئەوە نیشانەکانی باشتر بوون (ماوەی چاکبوونەوە). لە نێوان حاڵەتەکانی دووبارەبوونەوەدا، دۆخی نەخۆشەکە بە شێوەیەکی ئاسایی جێگیرە و دۆخی خراپ نابێت. ئەم جۆرە نیشانە زۆر بە گشتی بینراوە کاتێک نەخۆشییەکە دەست پێ دەکات. بە تێپەڕبوونی کات نزیکەی نیوەی نەخۆشەکان کە تووشی ئەم حاڵەتە دەبن وردە وردە دەچنە قۆناغی دووەمی پێشکەوتنی نەخۆشییەوە (لە خوارەوە باسکراوە).

 پێشکەوتنی یەکەمی نەخۆشییەکە: لەم حاڵەتەدا وردە وردە نیشانەکانی نەخۆشییەکە چڕتر دەبنەوە و بەردەوامن. بەم شێوەیە ئیتر ناکرێت ماوەی چاکبوونەوە یان چاکبوونەوە لە دۆخی نەخۆشدا ببینین.

 پێشکەوتنی دووەمی نەخۆشییەکە: هەندێک کەس کە لە سەرەتادا تووشی دووبارەبوونەوە و باشترکردنی نیشانەکانی نەخۆشییەکە بوون، وردە وردە ڕووبەڕووی لەدەستدانی کاری دەماری دەبنەوە. ئه و مەرجانه ده توانن له گه ڵ زیاد بوونی نیشانه کان یان به بێ ئه و به بێ ئه و به حاڵه وه به بەستبن. ئەگەر ئەم نەخۆشییە دووبارەبوونەوەی هەبێت لەم حاڵەتانەدا، ئەوا بە “بروژاندنی دووبارە” ناودەبرێت.

توش بوون بە نەخۆشی ئێم ئێس لە هەموو تەمەنێکدا بۆی هەیە ڕوو بدات بەڵام لە کەسانی تەمەن 20 تا 40 ساڵ زیاتر توشی نەخۆشی ئێم ئێس دەبن لەگەڵ ئەوەشدا، ژنان دوو بۆ سێ جار زیاتر لە پیاوان ئەگەری توش بوونیان زیاترە بە ئێم ئێس و ئەگەری زیاتریان هەیە کە بە جۆرێکی لاوەکی تووشی ببن. هەرچەندە تا ئێستا هۆکاری تەواوی نەخۆشییەکە نەزانراوە، بەڵام هۆکار هەیە کە دەتوانێت کاریگەری هەبێت لە سەرەتای نەخۆشی ئێم ئێس کە ئەم هۆکارانە بریتین لە:

 باکگراوندی بۆماوەیی: بۆ نمونە، ئەگەر خزمێکی پلە یەکی ئێم ئێسی هەبێت، ئەوا کەسێک ئەگەری زیاتری هەیە کە ئێم ئێس گەشە بکات.
 لەدایک بوون و ژیان لە هەندێک ناوچەی جوگرافی: لە هەندێک ناوچەی جوگرافیدا، ئێم ئێس زیاتر باوترە.
 بەرکەوتنی هەندێک میکرۆب و ڤایرۆس لە کاتی منداڵیدا.
 سترێس یان ماندووبونێکی جەستەیی و دەروونی لە ڕادەبەدەر.
 ئاستی کەمی ڤیتامین دی خوێن.
 بەکارهێنانی مەوادە توتنیەکان وەک (جگەرە و نێرگەلە و …)
 بەکارهێنانی زیاد لە ڕادەبەدەر لە خوێ.

شێوازێکی یەکلاکەرەوە بۆ چارەسەری نەخۆشییەکە یان کاریگەری لە پێشکەوتنەکەیدا نەناسراوە هەرچۆنێک بێت، چارەسەرەکان پێشنیار دەکرێن بۆ کەمکردنەوەی نیشانەکان و زیانەکانی نەخۆشییەکە بۆ ئەوەی لە ماوەی دووبارە بوونەوەدا لەگەڵیدا بگونجێن، لەوانە:

 بەکارهێنانی ستێرۆید و پلازمافەریس بۆ کورتکردنەوەی دووبارەبوونەوەکان.

 بەکارهێنانی چارەسەرەکانی هەموارکردنی نەخۆشی بۆ ڕێگرتن لە دووبارەبوونەوە و بەرەوپێشچوونی نەخۆشییەکە.

 چارەسەری نیشانەکان بە بەکارهێنانی دەرمان و فیزیۆتراپی و جۆرەکانی تری چارەسەری چاککردنەوە و شێوازی ژیانی تەندروست و چارەسەری تەواوکاری.

 دابینکردنی ڕاوێژ و پشتیوانی بۆ خەمۆکی و دڵەڕاوکێ و نائارامیەکانی تر.

وە لە کۆتاییدا، ئێم ئێس یەکێکە لە نەخۆشییە خۆکارەکان کە لە هەندێک کەسدا دەبینرێن ھەروەھا و نیشانەکانی ئەم نەخۆشە دەتوانێ لە کەسانی جیاوازدا جیاواز بێت و بە درێژایی کات بگۆڕدرێت. لە هەندێک کەسدا زۆر نادیارە و لە هەندێکی تردا زۆر توندە. چونکە هۆکاری نەخۆشییەکە بۆ شارەزایان و زانایان نەزانراوە، چارەسەری تایبەت و یەکلاکەرەوە و ڕێگەگرتن بۆی پێشنیار ناکرێت.

هەرچۆنێک بێت، زانینی هۆکاری ئەگەری ئەم نەخۆشییە دەتوانرێت تا ڕادەیەک ڕێگری لێبکرێت. ئەوەی لەم نەخۆشییەدا گرنگە باشترکردنی باری ژیان و ژینگەیی نەخۆش و بەکارهێنانی ئەو چارەسەرانەیە کە یارمەتیدەرە لە کەمکردنەوەی نیشانەکان و ئاڵۆزییەکانی نەخۆشییەکە.