تالاسیمیا یەکێکە لە نەخۆشیە هەرە باوەکانی خوێن بۆماوەیی کە تێیدا هیمۆگلۆبین و خانە سوورەکانی خوێن لە ژمارەی جەستەی تووشبوو کەمترن لە ئاسایی. هیمۆگلۆبینی گەردیل پرۆتینێکە کە لە خانە سوورەکانی خوێنتدا دۆزراوەتەوە کە ڕێگە بە خانە خوێنەکان دەدات ئۆکسجین هەڵبگرێت. ئەم ناتەواوییە دەبێتە هۆی لە ڕادەبەدەر لەناوچوونی خانە سوورەکانی خوێن و دەبێتە هۆی کەمخوێنی.

نیشانەکانی

لەبەرئەوەی چەندین جۆری تالاسیمیا هەیە، ئەو نیشانانەی کە ڕوودەدەن پشت بە جۆری نەخۆشییەکە دەبەستن. باوترین نیشانە و نیشانەکانی ئەنیمیای تالاسیمیا ئەمانەن:
• ماندوویی
• لاوازی
• پێستی ڕەنگ پەڕاو
• ئاوسانی سک
• میزی تۆخ
• گەشەی خاوی منداڵ
• شێواندنی ئێسکی دەموچاو

هەندێک لە منداڵەکان لە دایک بووندا نیشانەکانی تالاسیمیا پەیدا دەکەن، بەڵام لە هەندێکی تر، نیشانەکان دوای یەک یان دوو ساڵ لە دایک بوون دەردەکەون. ئەو کەسانەی کە تەنها یەکێک لە جینەکانی پەیوەست بە هیمۆگلۆبینیان هەیە، زۆربەی کات نیشانەکانی کەم خوێنی نین، بەڵام ئەگەر ژمارەی جینە گۆڕاوەکان لە ژمارەی جینەکانی بەشداربوو زیاتر بێت، ئەوا نیشانەکان زۆر توندتر دەبن.

هۆکارەکانی تووش بوون بە تالاسیمیا

تالاسیمیا کاتێک ڕوو دەدات کە جینەکانی بەرهەمهینانی پرۆتینی هیمۆگلۆبین پەکی دەکەون و دەگوێزرێنەوە بۆ ئەوەی بەشێک لە هێزی بەرهەمهێنانی هیمۆگلۆبین لەشی لاببرێت بەهۆی ئەو نەخۆشییەوە. تالاسیمیا جینی گۆڕاو لە دایک و باوکەوە دەگوازرێتەوە بۆ نەوە. ئەم گواستنەوەیە بۆماوەییە دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی بەرچاو لە ئاستی ئۆکسجینی خوێن و نیشانەکانی دواتر وەک ماندوو بوون و لاوازی.

جۆرەکانی تالاسیمیا

پرۆتینی هیمۆگلۆبین لە دوو زنجیرە پێکهاتووە کە پێی دەوترێت ئەلفا و بێتا. ئەگەر هەر یەکێک لەم زنجیرانە کەموکوڕیی پێکهاتەیی هەبێت، ئەوا منداڵەکە تووشی نەخۆشییەکە دەبێت. ئەگەر زنجیرەی ئەلفا گۆڕا ئەوا ناوی ئەلفا تالاسیمیایە و ئەگەر زنجیرەی بێتا گۆڕا پێی دەوترێت تالاسیمیای بێتا. لە جۆری ئەلفادا، کەم خوێنی پەیوەستە بە زۆری تێکچوونی جینەکان لە دایک و باوکەوە بە جۆرێکە کە هەتا گۆڕینەکان زیاتربێت نیشانەکان زیاتر ئەبێت . بەڵام لە جۆری بێتا، نیشانەکان پشت بەوە دەبەستن کە چ بەشێکی گەردیلەی هیمۆگلۆبین کاریگەری هەیە.

تالاسیمیای ئالفا

چوار جین بەشدارن لە دروستکردنی زنجیرەی ئەلفای هیمۆگلۆبین لەو چوار جینە، دوو جین لە باوک و دووان لە دایکەوە ماون. ئەگەر تۆ:
• تۆ جینی ئەلفای ناتەواو و گۆڕاوت بە میراتەوە، کەم خوێن زۆر نەرمە و زۆرجار نیشانەکان پیشان نادات. بەڵام تۆ گوازەری نەخۆشیەکەیت و ئەگەری ئەوە هەیە کە جینی گۆڕاو بۆ منداڵەکانت تێپەڕێنیت.
• دوو جینی گۆڕاو ئەلفات لە دایک و باوکانەوە بۆ ماوەتەوە، لەو حاڵەتەدا نیشانەکانت عادەتەن خاون و بە فەرمی و پزیشکی بە تالاسیمیای ئەلفا ناودەبرێت.
• سێ جینی ناتەواوت وەرگرتووە، لەم جۆرە حاڵەتانەدا نیشانە و نیشانەکانی نەخۆشییەکە لە مامناوەندەوە بۆ توند دەگۆڕێت.
میراتی چوار جینی ئەلفای گۆڕاو زۆر دەگمەنە و ئەگەر ئەمە ڕووبدات، منداڵەکە لەکاتی لە دایک بوون دەمرێت. هەرچۆنێک بێت، لە هەندێک حاڵەتدا، ئەو منداڵانەی کە ئەم جۆرە حاڵەتەیان هەیە، دەتوانرێ چارەسەر بکرێن لەگەڵ چاندنی مەڕوسکی ئێسک و گواستنەوەی خوێن.

تالاسیمیای بێتا

دوو جین بەشدارن لە دروستکردنی زنجیرەی بێتای پرۆتینی هیمۆگلۆبین کە یەکێکیان لە باوکەوە دەگوازرێتەوە و ئەوی تریان لە دایکەوە بۆ نەوەدەکان ، ئەگەر تۆ:
• تۆ جینێکی گۆڕاوت وەرگرتووە، نیشانەکان نەرمن و بە فەرمی پێی دەڵێن تالاسیمیای لاوەکی یان حاڵەتی بێتا.
• دوو جینی میراتیی، نیشانە و نیشانەکان لە مامناوەندەوە بۆ توند دەگۆڕێت و پێی دەوترێت تالاسیمیای ماژوور (سەرەکی).
ئەو منداڵانەی کە بە دوو جینی ناتەواو لەدایک دەبن بە شێوەیەکی ئاسایی لە سەرەتای لەدایک بووندا تەندروستن، بەڵام لە دوو ساڵی یەکەمی ژیاندا وردە وردە نیشانە و نیشانەکانی تالاسیمیا دەردەکەوێت.

چارەسەری

چارەسەر بۆ نەخۆشی تالاسیمیا جیاواز دەبێت بەپێی جۆری نەخۆشییەکە و قورسیی نەخۆشییەکە. چارەسەرەکانی تالاسیمیا بەگشتی بریتین لە:
• گواستنەوەی خوێن
• چاندنی مەڕۆی ئێسک
• وەرگرتنی دەرمان و پاشکۆکان
• نەشتەرگەری بۆ لابردنی کەلێن یان گابلادەر
• چارەسەری جین

کاریگەرییە خراپەکانی

کاریگەرییە خراپەکان و ئەنجامە گونجاوەکانی ئەم نەخۆشیە مامناوەندە تا سەخت، بەم شێوەیەیە:
• کەڵەکەبوونی ئاسن لە لەشدا: کەڵەکەبوونی ئاسن ئەگەری زۆرە لە جەستەی ئەو کەسانەی کە نەخۆشیان هەیە بەهۆی زۆربوونی خوێن یان خودی نەخۆشییەکە. ئاسنی زۆر لە لەشدا دەتوانێت زیان بە دڵ و جەرگ و سیستەمی هۆرمۆنی جەستە بگەیەنێت .
• هەوکردن: ئەو کەسانەی کە نەخۆشی تالاسیمیایان هەیە زیاتر لە کەسانی تر تووشی هەوکردن دەبن

لە حاڵەتێکی سەختدا، ئەگەری ئەوە هەیە کە ئەم ئاڵۆزیانە ڕووبدات:
– شێواندنی ئێسک: لە هەندێک حاڵەتی سەختی تالاسیمیا، لەوانەیە ئێسکەکان تەخت بکرێن وببێتە هۆی ناتەواویی ئێسکەکان . ئەم شتە بە شێوەیەکی گشتی لە ئێسکەکانی دەم و چاو و سەری دا دەبینرێت. گۆڕانی باری ئێسکەکان لاوازیان دەکات و ئەم پرۆسەیەش دەتوانێت ئەگەری شکان زیاد بکات .
– ئاوسانی طحال: یەکێک لە گرنگترین کارەکانی طحال لە لەشدا یارمەتیدانی سیستەمی بەرگری بەرگریە لە شەڕکردن لەگەڵ بریکارە تووشبووەکان و پاککردنەوەی جەستەی پێکهاتە ناتەندروستەکان وەک خانە سوورە زیانلێکەوتووەکان. لە تالاسیمیا بەهۆی لەناوچوونی بەربڵاوی خانە سوورەکان، فشاری سەر کەڵەشاڵەکە دوو هێندە دەبێت و دەبێتە هۆی ئاوسانی طحال .
– خاوبوونەوەی ڕێژەی گەشەکردن: ئەو منداڵانەی کە تووشبووی تالاسیمیان لە جۆری سەختە، لەوانەیە هێواشتر گەشە بکەن و دواتر بگەنە مێرمنداڵی.
– گرفتەکانی دڵ: ئاریتمیا و شکستی دڵ ئاڵۆزییەکانی ترن کە پەیوەندی بە تالاسیمیا سەختەوە هەیە .

چونکە نەخۆشی تالاسیمیا نەخۆشییەکی بۆماوەییە، هیچ ڕێگەیەک نییە بۆ ڕێگەگرتن لێی. هەرچۆنێک بێت، ڕێگاکان هەیە کە دەتوانیت نەخۆشییەکە کۆنتڕۆڵ بکەیت و ڕێگری لە ئاڵۆزییەکانی بکەیت. جگە لە کوتانی ڤاکسینی هێپاتیت(هەو کردنی جگەر) و چاودێری پزیشکی بەردەوام، ڕێجیم و ڕاهێنانیش سوودبەخش دەبێت.
لە زۆربەی حاڵەتەکاندا، ناتوانیت ڕێگە لە تالاسیمیا بگری. هەرچۆنێک بێت، ئەگەر تۆ نەخۆشی تالاسیمیات هەبێت یان هەڵگری جینی تالاسیمیا بیت و پلانی منداڵ بوونی هەبێت، باشترە ڕاوێژ بە دکتۆری بۆماوەیی بکەیت.