نەخۆشی پارکینسۆن (PD) نەخۆشییەکی درێژخایەن و بەرەوپێشچوونی دەمارەکانە و بە ملیۆنان کەس لە جیهاندا تووشی دەبێت. ئەم نەخۆشییە بە ناوی دکتۆر جەیمس پارکینسۆنەوە ناونراوە کە بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٨١٧ باسی نەخۆشییەکەی کردووە. لەم بابەتەدا پێداچوونەوە بە نیشانەکان و هۆکارەکان و دەستنیشانکردن و بژاردەکانی چارەسەرکردن دەکەین کە بەردەستن بۆ نەخۆشی پارکینسۆن.

بۆ ئەوەی باشتر تێبگەیت نەخۆشی پارکینسۆن چییە، سەرەتا دەبێت ئاشنا بیت بە ماددەیەک کە پێی دەوترێت دۆپامین. دۆپامین نێردراوێکە کە لە بەشێک لە مێشکدا دروستکراوە و پێی دەوترێت سوبستانتیا نیگرا. جووڵەی ماسولکەکانمان لەلایەن دۆپامینەوە هەماهەنگ دەکرێن. لە ئەگەری پارکینسۆندا، بارستەی ڕەش وردە وردە دەست دەکات بە مردن و دەردانی دۆپامین کەمدەکاتەوە. ئەگەر ئاستی دۆپامین بە ڕێژەی ٦٠ بۆ ٨٠ % کەم بکرێتەوە، ئەوا نیشانەکانی نەخۆشی پارکینسۆن دەردەکەوێت.

باوترین نیشانەکانی جوڵەی نەخۆشی پارکینسۆن بریتین لە:

• لەرز: لەرزین یان لەرزینی نائیرادی کە بەزۆری لە دەست یان پەنجەکانەوە دەست پێدەکات.

• برادیکینزی: خاوبوونەوەی ئەو بزووتنەوەیەی کە دەبێتە هۆی ڕەقبوون و سەختی لە سەرەتاوە.

• ڕەقبوون: ڕەقبوون و بەرگری لە جووڵە لە ماسولکەکاندا.

• ناسەقامگیری دۆخ: هاوسەنگی و تێکچوونی هەماهەنگی کە زۆرجار دەبێتە هۆی سەختی ڕۆیشتن.

نیشانە ناجووڵاوەکانی پەیوەست بە نەخۆشی پارکینسۆن لەوانەیە بریتی بن لە:

• خەمۆکی و دڵەڕاوکێ

• تێکچوونی خەو

• تێکچوونی مەعریفی و بیرچوونەوە

• لەدەستدانی بۆن

• قەبزی

هۆکارەکان و دەستنیشانکردن

هۆکاری وردی نەخۆشی پارکینسۆن نادیارە. بەڵام پێدەچێت هەردوو هۆکاری بۆماوەیی و ژینگەیی ڕۆڵیان هەبێت لە گەشەکردنیدا. گۆڕانکاری لە هەندێک جین وەک جینەکانی LRRK2 و PARKIN پەیوەندی بە حاڵەتە خێزانییەکانی نەخۆشی پارکینسۆنەوە هەیە. لێکۆڵینەوەکان دەریدەخەن کە پیاوان یەکجار و نیو زیاتر مەترسی تووشبوونیان بە نەخۆشی پارکینسۆن هەیە بە بەراورد بە ئافرەتان و ئەم نەخۆشییە بەزۆری لە تەمەنی نێوان 50 بۆ 60 ساڵیدا لە زۆربەی نەخۆشەکاندا دەردەکەوێت.

دەستنیشانکردنی نەخۆشی پارکینسۆن دەتوانێت چالاک بێت، چونکە هیچ پشکنینێکی یەکلاکەرەوە لەبەردەستدا نییە. پسپۆڕان و پزیشکان پشت بە مێژووی پزیشکی و پشکنینی وردی جەستەیی و چاودێریکردنی نیشانەکان دەبەستن بۆ دەستنیشانکردنی ورد. ڕەنگە پشکنینی زیاتر وەک سکانی مێشک و وێنەگرتن ئەنجام بدرێت بۆ ڕەتکردنەوەی حاڵەتەکانی تر و پشتڕاستکردنەوەی دەستنیشانکردنی PD.

بژاردەکانی چارەسەرکردن

لە کاتێکدا لە ئێستادا هیچ چارەسەرێک بۆ نەخۆشی پارکینسۆن نییە، بەڵام ڕێگەی جۆراوجۆری چارەسەرکردن بە ئامانجی بەڕێوەبردنی نیشانەکانی و باشترکردنی کوالیتی ژیانی ئەو کەسانەی کە نەخۆشییەکەیان هەیە.

دەرمان: باوترین چارەسەر بۆ نەخۆشی پارکینسۆن بریتییە لەو دەرمانانەی کە ئاستی دۆپامین لە مێشکدا زیاد دەکەن. لیڤۆدۆپا، ئاگۆنیستەکانی دۆپامین و ڕێگریکەرانی MAO-B بە شێوەیەکی باو دەنووسرێن بۆ یارمەتیدانی بەڕێوەبردنی نیشانەکانی جووڵەیی.

هاندانی قووڵی مێشک (DBS): ڕەنگە DBS پێشنیار بکرێت کاتێک دەرمانەکان کاریگەر نەماون لە کۆنترۆڵکردنی نیشانەکان. بریتییە لە چاندنی ئامێرێک کە ئیمپاڵسی کارەبایی دەگەیەنێتە ناوچە ئامانجدارەکانی مێشک و یارمەتی کەمکردنەوەی نیشانەکانی دەدات.

چارەسەری جەستەیی: ڕاهێنانی جەستەیی و بەرنامەکانی چاکسازی دەتوانن یارمەتیدەر بن لە باشترکردنی جوڵە و نەرمی و تەندروستی گشتی لە کەسانی تووشبوو بە نەخۆشی پارکینسۆن.

گۆڕینی شێوازی ژیان: وەرگرتنی شێوازی ژیانی تەندروست دەتوانێت کاریگەری ئەرێنی هەبێت. وەرزشی بەردەوام و خۆراکی هاوسەنگ و تەکنیکەکانی بەڕێوەبردنی فشار یارمەتیدەرن لە بەڕێوەبردنی نیشانەکان و باشترکردنی تەندروستی گشتی.

پشتگیری و پەروەردە: بەشداریکردن لە گروپەکانی پشتیوانی و گەڕان بەدوای پەروەردە سەبارەت بە نەخۆشی پارکینسۆن دەتوانێت ئەو ئامرازانە بدات بە خەڵک و چاودێرانیان کە پێویستیان پێیەتی بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو تەحەددایانەی پەیوەستن بە نەخۆشییەکەوە.

خۆپاراستن لە نەخۆشی پارکینسۆن

بەو پێیەی هۆکاری نەخۆشی پارکینسۆن نادیارە، تا ئێستا ڕێگەیەکی کاریگەر و سەلمێنراو بۆ خۆپاراستن لەم نەخۆشییە نەدۆزراوەتەوە، بەڵام لێکۆڵینەوەکان دەریدەخەن وەرزشی ئایرۆبیکی ڕێکوپێک و خواردنی کافاین و خواردنەوەی چای سەوز دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ خۆپاراستن لە نەخۆشی پارکینسۆن. پارکینسۆن بەسوودە.

دەرەنجام:

نەخۆشی پارکینسۆن کوشندە نییە، لەگەڵ ئەوەشدا ئاڵۆزییەکانی پەیوەست بە پارکینسۆن دەتوانێت تەمەنی ئەو کەسانە کورت بکاتەوە کە تووشی نەخۆشییەکە بوون. هەبوونی نەخۆشی پارکینسۆن ئەگەری تووشبوون بە هەندێک حاڵەتی مەترسیدار زیاد دەکات وەک:

• کەوتن و کەوتن

• خوێن مەین

• هەوکردنی سییەکان

• گیران لە سییەکان

بەگشتی نازانرێت نەخۆشی پارکینسۆن چەندە تەمەنی مرۆڤ کەمدەکاتەوە. خۆشبەختانە زۆر کەس سەرەڕای ئەوەی تووشی نەخۆشی پارکینسۆن بوون تەمەنێکی درێژ دەژین. هەندێک لە توێژینەوەکان دەریانخستووە کە نەخۆشی پارکینسۆن تەنها ئەگەر تەمەنی مرۆڤ کەمدەکاتەوە پێش تەمەنی ٧٠ ساڵی.

هەروەها ئاستی دەستنیشانکردن و چۆنیەتی کاردانەوەی جەستە بەرامبەر بە دەرمانەکان بە نیشانە کاریگەرەکانی دیکە لە دەرئەنجامی نەخۆشی پارکینسۆن دادەنرێت.