کاتێک دەمارەکانی خوێنی کە ئۆکسیژێن و مادە خۆراکییەکان لە دڵ دەبەنە بەشەکانی تری جەستە( خوێنبەر-سوورەدەمار) ئەستوو و پتەو دەبن، ئاترۆئێسکڵۆرۆز (ڕەق هەڵگەڕان) ڕوو دەدات.

بە زۆر بوونی تەمەن، چەوری، کڵۆسترۆڵ و کەلسیۆم لە دەمارەکان کۆ دەبنەوە و پلاک بەدیدێن. بەدیهاتنی پلاک، ڕەوتی هاتوچۆی خوێن لە دەمارەکان دژوار و سەخت دەکات. ئەگەری وەی هەیە ئەم حاڵەتە لە هەر یەک دەمارەکانی جەستە هەر وەک دڵ، پێ و گورچیلە ڕووی بدات.

هۆکارەکانی ڕوودانی ئەم نەخۆشییە

بەدیهاتنی پلاک و لە پێناوی دا ڕەق بوونی دەمارەکان دەبێتە هۆی ڕێگری لە هاتوچۆی خوێن لە دەمارەکان و شانەکان و ئەندامەکانی جەستە ناتوانن خوێنی تێکەڵاو لە گەڵ ئۆکسیژێن کە بۆ هەڵسووڕان و کاریگەری ئاسایی خۆیان پێویستییان پێیە، وەربگرن.

لە درێژەی دا هۆکارەکانی قەپات بونی دەمارەکان باس کراوە:

کلۆسترۆڵی زۆر

ئەگەرکوو ڕادەی کلۆسترۆڵی خوێن زۆر بەرز بێت، دەمارەکان قەپات دەبن. بەم جۆرە لە هاتوچۆی خوێن لە دڵ و ئەندامەکانی دیکەی جەستە بەرگری دەکرێت.

دەمگرتنەوەی خۆراکی

هەبوونی دەمگرتنەوەی خۆراکی سەلامەت، یەکجار گرنگە. پێشنیار دەکرێ لە یەک ڕێزەی گشتی خۆراکی کەڵک وەربگرن کە لە سەر بابەتەکانی ژێرەوە ددانپێداگرییەکی پتری هەیە:

• زێزەیێکی بەربڵاو لە میوە و سەوزییەکان
• دانەوشکەکانی گشتی
• بەرهەم و شیرەمەنییەکانی کەم چەوری
• ماسی بەبێ پێست
• دانەوێڵەکان
• ڕۆنی ڕووەکییەکانی جگە ئۆستوایی، وەک ڕۆنی زەیتون یان گوڵە بەڕۆژە
• لە جێشت و خواردنەوەکانی کە شەکرەیان لێدراوە، وەک خواردنەوەکانی شیرین، ئاونەبات و دێسێر خۆتان بپارێزن
• لە خواردنی چێشتەکانی تێرخوێ خۆتان بپارێزن.

 زۆر بوونی تەمەن

بە زۆر بوونی تەمەن، دڵ و دەمارەکان بۆ وەرگرتن و پۆمپاژی خوێن زۆرتر هەوڵ دەدەن. لەم حاڵەتەدا دەمارەکان لاوز و بێ هێزتر دەبن و کارامەیی کێشئاسایییان کەمتر دەبێت، کەواتە پتر ئامادەی بەدیهێنانی پلاک دەبن.

هۆکارەکانی مەترسیدار

هۆکارهایەکی زۆر ئێوە لە بەر پەلاماری تووشبوون بە ئاترۆئێسکڵۆرۆز دەخەن.دەکرێ هندک لەم هۆکارانە بگۆڕدرێن و هندکیش ناکرێ. هندک لەم هۆکارانە بریتین لە:

• پێشینەی خێزانی
• وەرزش نەکردن
• زەختی خوێنی بەرز
• جگەرە کێشان
• شەکرە

نیشانەکان

زۆربەی دروشمەکانی ئاترۆئێسکڵۆرۆز تاکوو کاتی گیرانی دەمارەکان بەدیار ناکەون. نیشانەکانی بەرچاو بریتین لە:

• ژانی سینگ یان ئانژین
• ئازار لە بەشی پێیەکان، قۆڵەکان و هەر بەشێک لە دەماری گیراوی هەبێت
• کەم بوونەوەی هەناسە
• ماندوویی زێدە لە ڕادە
• سەرسووڕان و گێژی کاتیک ڕوو دەدات کە گیرانی دەمارەکان لە بەشی سەری تاک ڕووی دابێت
• بێهێزی ماسوولکەکانی پێ بە هۆی نەگەیشتنی خوێن بۆیان

هەروەها گرنگە هۆکارەکانی ڕوودانی هیرشی دڵی و جەڵتە بزانن چونکە هەردوویان لە پێناو ئاترۆئێسکڵۆرۆز ڕوو دەدەن و خێرا فەوری پێویستییان بە چاودێری پزیشکی هەیە.

نیشانەکان و دروشمەکانی هێرشی دڵی بریتینە لە:

• ژان و ئازار لە بەشی قەفەزەی سینگ
• ژان و ئازار لە شان، کەمەر، مل، قۆڵەکان و شەویلکە
• ژانە سک
• کەم هێنانی هەناسە
• عارەقە
• سەرگێژە
• حاڵەتی ڕشانەوە
• هەست بە مردن کردن

نیشانەکان و دروشمەکانی جەڵتە بریتینە لە:

• بێ هێزی یان بی هەستی لە بەشەکانی دەم و چاو و ئەندامەکانی جەستە
• ئاڵۆزی و ناڕێکی قسە کردن
• ئاڵۆزی و تێنەگەیشتن لە قسەکانی خەڵک
• کێشەی بینایی
• لە دەست دانی هاوسەنگی جەستە
• ژانەسەری تووند و لە نەکاو

چارەسەری

چارەسەری داگری گۆڕینی شێوەی ژیان بردنەسەری ئێوەیە تاکوو ڕادەی وەرگرتنی چەوری و کلۆسترۆڵ کەم بێتەوە . پێویستە پتر وەرزش ئەنجام بدەن تاکوو سەلامەتی دڵو دەمارەکان چاکەسازی بکرێت.

یەکەمین پێشنیاری پزیشک بۆ چارەسەری، گۆڕینی ذێوەی ژیانی ئێوەیە مەگەر ئەوەیکە ئاترۆئێسکڵۆرۆز سەخت و تووند   بێت. لەم حاڵەتەدا ڕەنگە شێوەکانی دیکەی چارەسەری، وەک دەوا و یان نەشتەرگەری پێویست بێت.

دەوا

دەوایەکان دەتوانن لە سەختتر بوونی ئاترۆئێسکڵۆرۆز بەرگری بکەن.

نەشتەرگەری

ئەگەرکوو دروشمەکان سەخت و تووند بن یان ماسوولکە و شانەکانی جەستەی خستبێتە بەر زیان، پێویستە بە نەشتەرگەری چارەسەر بکرێت.

نەشتەرگەرییەکانی ئەگەری بۆ چارەسەری ئاترۆئێسکڵۆرۆز  داگری بابەتەکانی ژێرەوە دەبن:

• نەشتەرگەری بای پەس: لەم حاڵەتەدا لە دەماریکی دیکە لە سوێنێکی دیکەی جەستە یان لە بۆڕی دەسکرد کەڵک وەردەگیرێت تاکوو خوین لە دەوروبەری دەمارە تەسکەکان کە گیراون هاتوچۆی هەبێت.
• چارەسەری ترۆمبۆلیتیک: لەم حاڵەتەدا، دەوا بۆ دەمارێکی کە گیراوە تێوەشان دەکرێت تاکوو دەمارەکە خاو ببێتەوە و بپشکوێ.
• ئانژیۆپلاستی (کردنەوەی دەمارەکان): لەم شێوەیدا لە کاتتێر و باڵۆن کەڵک وەردەگیرێت تاکوو دەمار بکرێتەوەچەلی وایە ستەنت دادەمزرێنن بۆ وەی کە دەمارەکە بە ئاوەڵایی بمینێتەوە.
• ترومبولیتیک درمانی: در این حالت، دارو به رگی که مسدود شده تزریق می شود تا انبساط یابد.
• آنژیوپلاستی(رگ گشایی): در این روش از کاتتر و بالن استفاده می شود تا رگ باز شود. گاهی استنت کار گذاشته می شود تا رگ باز بماند.
• ئانۆد یارترێکتۆمی: بنەنیشتەی چەوری بە نەشتەرگەری لە دەمارەکان هەڵدەگیرێت.
• ئاترێکتۆمی: بە کەڵک وەرگرتن لە کاتتێر کە لە کۆتاییەکەیدا تیخێکی لێ تەیار کراوە پلاکە لە دەمارەکان هەڵدەگیرێت.

بەرگری لە تووشبوون

• بەکارهێنانی دەمگرتنەوەی خۆراکی سەلامەت ک ەڕادەی کلۆسترۆڵ و چەوری پەستاوی کەمە.
• پارێز لە چێشتی چەور
• زیاد کردنی ماسی بە دەمگرنەوەی خۆراکی بە شێوەی حەوتووی دوو جار
• هەر حەوتوویەی 75 خولەک بە جۆری ڕاستەقینە و سەخت یان 150 خولەک بە جۆری ئاسایی وەرزش ئەنجام بدەن.
• تەرخ کردن و وەلانانی جگەرە
• ئەگەرکوو کێشی زیادیتان هەیە یان قەڵەون، کێشی خۆتان دابەزێنن
• کۆنتڕۆڵ کردنی دڵەڕاوکە
• بارودۆخێک کە پەیوەندی بە ئاترۆئێسکڵۆرۆز هەیە، وەک زەختی خوێن، کلۆسترۆڵی بەرز و شەکرەی جارەسەر بکەن

چە کێشەهایەک لە پێناو ئاترۆئێسکڵۆرۆز ڕووی دەدات؟

ئاترۆئێسکڵۆرۆز دەتوانێ هۆکاری ڕوودانی بابەتەکانی ژێرەوە بێت:

• بێ توانایی دڵ
• هێرشی دڵی
• لێدانی نائاسایی دڵ
• جەڵتە
• مردن

هەروەها نەخۆشییەکانی ژێرەوە بە دواوەیەوە:

• نەخۆشی دەمارەکانی کرۆنێری: بەو دەمارانەی کە ئۆکسیژێن و خوین دەگەیێننە شانەکانی ماسوولکەیی دڵ، دەماری کرۆنێری دەگوترێ. کاتێک کە ئەم دەمارانە ڕەق دەبن و دەگیرێن، نەخۆشی دەمارەکانی کرۆنێری ڕووی دەدات.
• نەخۆشییەکان دەمارەکانی کارۆتید:
• بیماری عروق کاروتید: دەمارەکانی کارۆتید لە مل جێگیر بوونە و خوینی مێشک دابین دەکەن. ئەگەرکو لە ڕووی ئەم دەمارانە پلاک بەدیبێت، دەمارەکان دەگیرێن. کەم بوونی هاتوچۆی خوێن، دەبێتە هۆی نەگەیشتنی خوێن و ئۆکسیژێن بە شانە و خانەکانی مێشکی.
• نەخۆشییەکانی دەمارەکانی شوێنکاری: پێ، قۆڵەکان و بەشەکانی خوارەوەی جەستە بۆ گەیشتنی خوین بۆ شانە و خانەکانی خۆیان پێویستییان بە دەمارەکانە. ڕەق بوونی دەمارەکان دەبێتە هۆی کێشە لە هاتوچۆی خوێن لەم بەشانەدا.
• نەخۆشییەکانی گورچیلەیی: دەمارەکانی گورچیلەیی خوێنی گورچیلە دابین دەکەن. گورچیلەکان ناڕێکییەکان و ئاوی زیادی لە خوێن دەپاڵێون. گیرانی ئەم دەمارانە ڕەنگە ببێتە هۆی کەمتەوانی گورچیلەکان.

پوختە

کاتێک دەمارەکانی خوینی کە ئۆکسیژێن و مادە خۆراکییەکان لە دڵ دەبەنە بەشەکانی تری جەستە( خوێنبەر-سوورەدەمار) ئەستوو و پتەو دەبن، ئاترۆئێسکڵۆرۆز (ڕەق هەڵگەڕان) ڕوو دەدات. لەم حاڵەتەدا چەلی وایە لە هاتوچۆی خوێن لە ئەندامەکان و شانەکانی جەستە بەرگری دەکرێت. ئەگەری وەی هەیە ئەم حاڵەتە لە هەر یەک لە ئەندامەکانی جەستە وەک دڵ، پێ و گورچیلە ڕووی بدات.